Φαντασίωση και σύμπτωμα

Η διάκριση της φαντασίωσης από το σύμπτωμα

Ο Λακάν διακρίνει πλήρως την φαντασίωση από το σύμπτωμα αν και το κοινό τους στοιχείο είναι ότι αποτελούν δύο διακριτές μορφές jouissance. Το σύμπτωμα αποτελεί μια jouissance υπό μορφή απαρέσκειας ενώ η φαντασίωση είναι  μια jouissance υπό τη μορφή  ηδονής (Σταυρακάκης, 2012:102). Δεν υπάρχει υποκείμενο χωρίς σύμπτωμα. Το σύμπτωμα επιτρέπει στο υποκείμενο να απολαμβάνει, αποτελεί ένα είδος λύσης στην καταστατική έλλειψη της jouissance (Σταυρακάκης,2012:103). Ο αναλυόμενος μιλά για το σύμπτωμά του, το οποίο το βιώνει ως ενόχληση ενώ αντιθέτως η φαντασίωση η οποία του δημιουργεί ευχαρίστηση μένει συνήθως κρυφή μέσα στην ανάλυση ακόμη και για χρόνια, δεν λέει τίποτα για αυτή επειδή του δημιουργεί αισθήματα ντροπής και αμηχανίας (Miller,2010). Το σύμπτωμα αρχικά δημιουργεί δυσφορία όταν βιώνεται αλλά η ερμηνεία του αποτελεί συνήθως πηγή διανοητικής ευχαρίστησης (Ζίζεκ,2006:134). Η φαντασίωση του νευρωτικού παίρνει το περιεχόμενό της από τον λόγο του διαστροφικού. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ο/η αναλυόμενος/η είναι διαστροφικός/η. Συχνά η φαντασίωση έρχεται σε σύγκρουση με τις ηθικές αξίες που έχει κάποιος. Υπάρχουν φεμινίστριες γυναίκες που έχουν μαζοχιστικές φαντασιώσεις και άντρες με ανθρωπιστικά ιδεώδη που έχουν επιθετικές φαντασιώσεις.

Μία άλλη σημαντική διαφορά μεταξύ συμπτώματος και φαντασίωσης είναι ότι το σύμπτωμα επιδέχεται ερμηνεία από τον αναλυτή ενώ η φαντασίωση αποτελεί μια (ανα)κατασκευή. Ο αναλυόμενος απευθύνει ένα αίτημα για ερμηνεία στον αναλυτή, στο υποκείμενο που υποτίθεται ότι γνωρίζει. Αντιθέτως η φαντασίωση ,είναι άμεση και κατανοητή στο υποκείμενο, δεν χρειάζεται καμιά ερμηνεία (Miller,2010). Έτσι το σύμπτωμα συνεπάγεται και απευθύνεται σε κάποιον μη φραγμένο, συνεκτικό Άλλο ο οποίος θα αποδώσει αναδρομικά το νόημά του ενώ αντιθέτως η φαντασίωση σχετίζεται με έναν διαγεγραμμένο, φραγμένο Άλλο του οποίου το κενό γεμίζει (Ζίζεκ,2006:134).

Η φαντασίωση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο ερμηνείας αλλά η ίδια είναι αδρανής κατασκευή δηλαδή δεν μπορεί να αναλυθεί, αντιστέκεται στην ερμηνεία (Ζίζεκ,2006:134). Η διάκριση μεταξύ κατασκευής και ερμηνείας είναι αλληλένδετη με το ζεύγος γνώση/ αλήθεια. Η ερμηνεία έχει αποτέλεσμα αλήθειας στο υποκείμενο, επηρεάζει την υποκειμενική θέση του αναλυόμενου. Αντιθέτως η κατασκευή (αυτή που σχετίζεται με την θεμελιώδη φαντασίωση) έχει το καθεστώς γνώσης, δεν μπορεί ποτέ να υποκειμενοποιηθεί , το υποκείμενο ποτέ δεν την αντιλαμβάνεται ως την αλήθεια του, ως τον πυρήνα της ύπαρξής του (Zizek,2008:36).  Η ερμηνεία στοχεύει στην αλήθεια της επιθυμίας του υποκειμένου ενώ η κατασκευή στοχεύει στην γνώση της ενόρμησης.

Επίσης το σύμπτωμα παρουσιάζει κάποια δυναμική μέσα στην ανάλυση ενώ η φαντασίωση είναι στατική,. Επειδή η φαντασίωση εμφανίζεται ως στιγμιότυπο δεν υπόκειται στον χρόνο αντίθετα με το σύμπτωμα το οποίο έχει χρονικότητα, γίνεται αντιληπτό αναδραστικά (Miller,2010). Το τέλος της ανάλυσης δεν πρέπει να ορίζεται από την θεραπεία του συμπτώματος αλλά από την αλλαγή της θέσης του υποκειμένου στη φαντασίωση. Στόχος της ανάλυσης είναι το υποκείμενο να αντιληφθεί τι καλύπτει η φαντασίωσή του. 

Η εικόνα προέρχεται από το http://www.susanolmetti.com/brian-cyr-abstract-paintings.html