Παρασκευή 15 Ιουνίου 2012

Η πράξη (ΙΙ)


 Aν υπάρχει υποκείμενο της πράξης, αυτό δεν είναι το υποκείμενο της υποκειμενοποίησης. Δεν πρόκειται για την ενσωμάτωση της πράξης στο σύμπαν της συμβολικής αναγνώρισης, την αναγνώριση της πράξης ως δικής μου (Zizek,1999:374). Το υποκείμενο αφού πραγματοποιηθεί η πράξη αντιδρά ως εξής: «παρά το ότι δεν ξέρω πως το έκανα , απλά συνέβη» . Ο φορέας της πράξης δεν είναι το υποκείμενο της υποκειμενοποίησης αλλά το ανοίκειο ακέφαλο υποκείμενο. Στην πράξη το υποκείμενο σύμφωνα με τον Λακάν θέτει τον εαυτό του ως αίτιο και δεν καθορίζεται πλέον από ένα αποκεντρωμένο αντικείμενο αίτιο (Zizek,1999:375).
Η πράξη είναι κάτι που συμβαίνει απροσδόκητα. Η πραγματοποίησή της εκπλήσσει το ίδιο το υποκείμενο. Το παράδοξο της πράξης είναι ότι η μεγαλύτερη ελευθερία συμπίπτει με τη μεγαλύτερη παθητικότητα, με την αναγωγή σε ένα άβιο αυτόματο που εκτελεί την πράξη τυφλά (Zizek,1999:375).
Η πράξη είναι επιτελεστική με τρόπο που υπερβαίνει την γλωσσική πράξη. Η επιτελεστικότητά της είναι αναδραστική, επανακαθορίζει το δίκτυο των δικών της προϋποθέσεων (Zizek,1991:192).  Η πράξη πετυχαίνει όταν συρράφει εκ νέου το παρελθόν της , τις συνθήκες της, διαγράφοντας τον σκανδαλώδη χαρακτήρα της. Η πράξη η ανάδυση ενός νέου κύριου σημαίνοντος, ενός χτυπήματος του δάχτυλου  που ως εκ θαύματος οδηγεί το προηγούμενο χάος σε μια νέα αρμονία (Zizek,1991:193). Αυτό που χάνεται μετά την θεμελίωση της νέας αρμονίας είναι ο ενδεχομενικός, σκανδαλώδης και αβυσσαλέος χαρακτήρας του νέου κύριου σημαίνοντος (Zizek:1991:193).
Η πράξη δεν μπορεί ποτέ να είναι παρούσα με την έννοια ότι το υποκείμενο δεν γνωρίζει ποτέ πλήρως ότι «τώρα» θεμελιώνει μια νέα συμβολική τάξη (Zizek,1991:222). Μόνον εκ των υστέρων αντιλαμβάνεται αυτό που έχει κάνει. Το υποκείμενο λειτουργεί σαν αυτόματο, σαν να μην είχε άλλη επιλογή, σαν να μην μπορούσε να δράσει διαφορετικά. Εκ των υστέρων αποδεικνύεται ότι αυτό που το υποκείμενο θεωρούσε αναγκαιότητα ήταν ελεύθερη επιλογή του. Έτσι το υποκείμενο ποτέ δεν είναι ελεύθερο αλλά εκ των υστέρων συνειδητοποιεί ότι θα είναι ελεύθερο (will have been) (Zizek,1991:222). 
Η τρελή και αδύνατη επιλογή του υποκειμένου γίνεται μέσα σε ένα πλαίσιο εξαναγκασμένης επιλογής. Η επιλογή του υποκειμένου είναι εξαναγκασμένη γιατί το υποκείμενο καθορίζεται μέσα από το δίκτυο των σημαινόντων της συμβολικής τάξης. Σε αυτή την κατάσταση εξαναγκασμένης επιλογής το υποκείμενο προσπαθεί να χτυπήσει τον εαυτό του, αυτό που είναι το πιο πολύτιμο σε αυτόν, παίρνει έναν χαρακτήρα θυσίας. Με τον αποχωρισμό από αυτό το πολύτιμο αντικείμενο, το υποκείμενο κερδίζει έναν χώρο ελεύθερης επιλογής (Zizek,2000:150). Το πολύτιμο αντικείμενο το οποίο το υποκείμενο θυσιάζει, είναι το αντικείμενο α, ο πυρήνας της ύπαρξής του. Έτσι στην πράξη εκτός από την προσωρινή αφάνιση του υποκειμένου συμβαίνει ταυτόχρονα και εξαφάνιση του αντικειμένου.

12 σχόλια:

  1. Αυτό δεν μπορεί να ιδωθεί ως μία απουποκειμενοποίηση και μία επανυποκειμενοποίηση;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Πιστεύω ότι όντως έτσι πρέπει να ιδωθεί, ως αποϋποκειμενοποίηση και επανα -υποκειμενοποίηση. Έχει γράψει ο Φουρτούνης ένα πολύ καλό άρθρο σχετικά με το Φουκώ και το θέμα αυτό. Βέβαια πρέπει να διακρίνουμε το υποκείμενο, σε υποκείμενο σε υποκείμενο της επιθυμίας και υποκείμενο της ενόρμησης. Η αφάνιση είναι αφάνιση του υποκειμένου της επιθυμίας αλλά προσωρινά. Η επαναυποκειμενοποίηση σημαίνει ότι το υποκείμενο της επιθυμίας τοποθετείται πλέον ως αντικείμενο αίτιο της επιθυμίας δηλαδή αλλάζει η δομική θέση του. Ο Φουκώ μιλά για αποϋποκειμενοποίηση και την επαναϋποκειμενοποίηση αλλά αναφέρεται πάντα στο φανταστικό εγώ και η ηθική του δεσμεύεται από την αρχή της ηδονής. Αντιθέτως η διέλευση της φαντασίωσης δεσμεύεται από την ενόρμηση θανάτου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. @kraftwerk

    Δεν υπάρχει μια αναλογία σε αυτό, με την αποεδαφικοποίηση-αποκωδίκωση και επανεδαφικοποίηση-επανακωδίκωση των Ντελέζ-Γκουτάρι? Η εδαφικοποίηση ορίζει μια ''χωροεπικράτεια'' ενδεχομενικοτήτων, θέτοντας τα όρια από το ''έξω'', που πάντα πιέζει αυτές τις οριοθετήσεις. Αυτές οι πολύπλοκες ενδεχομενικότητες, αποτέλεσμα της σχέσης του μέσα και του έξω,''μεταγλωττίζονται'', απλοποιούνται με βάση έναν κώδικα. Και ο Ντελέζ μιλά για ''σημαίνουσα αλυσίδα'' και ''κύριο'' (τυραννικό) σημαίνον. Το ''υποκείμενο'' είναι μια στιγμιαία εδαφικοποίηση και κωδίκωση ροών, μέχρι την επόμενη απεδαφικοποίηση κ.ο.κ.
    Επίσης την ''πράξη'' με βάση τα συστήματα μπορούμε να τη δούμε σε εξελικτική επιλογή μεταξύ των ενδεχομένων, η οποία επαναπροσδιορίζει το όριο άρα και την ταυτότητα και τον κώδικα του συστήματος.
    Αυτά τα αναφέρω σε σχέση με το ''απουποκειμενοποίηση''-''επανυποκειμενοποίηση''. Άλλωστε και ο Ντελέζ εμπνέεται πολύ από τον Φουκώ. Θα ήταν πολύ ωφέλιμο να γινόταν μια ταξινόμηση ομοιοτήτων και διαφορών των Ντελέζ-Γκουαταρί και του Λακάν, με άξονα της σύγκρισης την διαφωνία περί της ''έλλειψης''.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Οι διαφορές είναι περισσότερες. Οι Ντ-Γκ μιλούν για ροές, για συνεχή αποεδαφικοποίηση-αποκωδίκωση και επανεδαφικοποίηση-επανακωδίκωση και το υποκείμενο είναι μια στιγμιαία εδαφικοποίηση και κωδίκωση ροών όπως γράφεις.
    Αντιθέτως ο Λακάν θεωρεί ότι το υποκείμενο και η συμβολική τάξη είναι σχετικά σταθερά μέσα από τη συρραφή που επιβάλλει το κύριο σημαίνον.Η ανάλυση έχει ως στόχο την αποσταθεροποίηση της σταθερότητας της συμβολικής τάξης και της ταυτότητας του υποκειμένου. Επίσης το κύριο σημαίνον δεν είναι τυραννικό σημαίνον αλλά απαραίτητο για να μην καταρρεύσει η πραγματικότητα σε μια ψυχωτική άβυσσο. Το κύριο σημαίνον (όνομα του πατέρα) αν διακλειστεί τότε εκλύεται ψύχωση. Επίσης η πράξη (ή διέλευση της φαντασίωσης) συνιστά μια ποιοτική αλλαγή του υποκειμένου μη αναστρέψιμη. Στους Ντ-Γκ δεν υπάρχει κάποιο προνομιακό σημείο αγκίστρωσης του υποκειμένου μέσα από την αδιάκοπη ροή, δεν υπάρχει τέλος της ανάλυσης θα έλεγα εγώ.Η διαδικασία είναι ατέρμονη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Σωστά, το ''τυραννικό'' σημαίνον είναι παράφραση του ''κύριου'' σημαίνοντος από τους Ντ-Γκ, που δείχνουν τη διαφωνία τους.
    Πάντως παρά τα φοβερά σημεία αντίθεσης, τα δύο ''μοντέλα'' μοιάζουν πολύ, και οι αντιθέσεις τους είναι αντίθετες επιλογές πάνω σε οριακά σημεία. όπως μου είχες πει για τον Λακάν, έτσι και τους Ντ-Γκ μπορεί να τους διαβάσει κανείς βάση των Καντ-Σπινόζα.

    Υ.Ρ: Ντέρμπυ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Επίσης το κύριο σημαίνον δεν είναι τυραννικό σημαίνον αλλά απαραίτητο για να μην καταρρεύσει η πραγματικότητα σε μια ψυχωτική άβυσσο.
    ------------------------------------------------------

    Είχες δεχτεί παλιότερα μια άλυτη λακανική αντίφαση ανάμεσα στο εγώ και το διχασμό του, αν θυμάμαι καλά. Αυτό πώς το προσπερνάς ώστε να μιλούμε για επαν-υπo-κειμενοποιήσεις;

    Το προσπάθησες ποτέ;
    Και οι ΝΤ-Γκ έχω την αίσθηση ότι τη σταθερότητα του εγώ δεν την αποδεικνύουν αυστηρά,χωρίς να τους προβληματίζει και πολύ.

    Τι λες; Και του ονειρμού η απάντηση θα με ενδιέφερε

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. @Ονειρμός

    Νομίζω ότι, πράγματι, δεν υπάρχει στους Ντ-Γκ ιδιαίτερος προβληματισμός για αυτό. Υποθέτω ότι ο Ντελέζ θα έχει καταπιαστεί με το ζήτημα στο έργο του ''The Logic of Sense''. Λόγω του ανοίγματός τους στη ''γενική θεωρία των συστημάτων'', πάντως, νομίζω ότι θα μπορούσε να εμπλουτιστεί η προβληματική τους από αυτά. Όλες τις συστημικές έννοιες, πχ τον κώδικα, τις χρησιμοποιούν σε μακροσκοπικό επίπεδο, όσον αφορά το Κράτος και το συμπαγές (κοινωνικό) σώμα, και δεν καταπιάνονται με τη μεταφορά της ''τάξης'' στο ''εγώ'', έναντι του περιβάλλοντος. Η κίνηση συγκεκριμένα της εδαφικοποίησης και κωδίκωσης των ροών είναι από τα ''πάνω'' προς τα ''κάτω'', από το Κράτος προς το ανόργανο σώμα, ενώ βέβαια, πάντοτε, το ''ανόργανο σώμα'' πλεονάζει από την άποψη των δυνατοτήτων, η αντίσταση και το πρόβλημα προηγούνται, η επιθυμία όπως συναρθώνεται σε επιθυμητικές μηχανές, βράζει. Δεν νομίζω ότι περιγράφεται το πως εδαφικοποιεί και κωδικώνει το ίδιο το Εγώ, θέτοντας τα όριά του σε σχέση με το περιβάλλον. Αυτή τη παγίωση σε ''Εγώ'' τη θεωρούν κρατική-κοινωνική υπόθεση, και όχι τόσο υπόθεση του ''ατόμου'', το οποίο είναι μια στιγμιαία επιθυμητική τάση.
    Για τον Λακάν δεν έχω άποψη, πάντως πέρα από το ''κλείσιμο'' της φαντασίωσης ως υπόσχεσης πληρότητας, θα με ενδιέφερε το ''κλείσιμο'' σε επίπεδο πρακτικών και συνηθειών/έξεων. Το concept της αλτουσεριανής ιδεολογίας (μαζί με τις αξιοποιήσεις των επιγόνων), προσπαθεί να συνταιριάξει τη φαντασιακή με τη πρακτική διάσταση του φορέα των κοινωνικών σχέσεων, που συγκροτείται έτσι ως υποκείμενο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. raki υπάρχει διχασμός μεταξύ του υποκειμένου και όχι του φαντασιακού εγώ. Το εγώ χαρακτηρίζεται από πληρότητα και από καταστατική αλλοτρίωση. Εγώ ταυτίζομαι με τον άλλο, τον όμοιο που ωστόσο είναι Άλλος. Αυτή η αλλοτρίωση είναι απαραίτητη για την ανάδυση του φαντασιακού εγώ. Ο διχασμός αφορά τη διάσταση μεταξύ του υποκειμένου της επιθυμίας και του υποκειμένου της ενόρμησης, αφορά τη διάσταση μεταξύ συμβολικού και πραγματικού. Μόνον όταν καταρρέουν οι φαντασιακές βεβαιότητες αναδύεται ο διχασμός του υποκειμένου και τότε το υποκείμενο έρχεται αντιμέτωπο με την έλλειψή του. Η επανα- υποκειμενοποίηση αφορά όχι την άρση του ανεξάλειπτου διχασμού του αλλά την ανάδυση του υποκειμένου της ενόρμησης καθώς και την τροποποίηση της σχέσης του υποκειμένου με την απόλαυση, την αποδοχή της ύπαρξης μιας βούλησης για απόλαυση. Για τους Γκ-Ντ δεν γνωρίζω ακριβώς πώς ορίζουν το εγώ αλλά τείνω να συμφωνήσω με τον Ονειρμό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Ονειρμέ σχετικά με την αλτουσεριανή ιδεολογία ταυτίζεται με την έννοια της φαντασίωσης, ο Ζίζεκ μιλά για ιδεολογική φαντασίωση ή κοινωνικοπολιτική φαντασίωση. Από ότι ξέρω δεν συνδέεται η φαντασίωση άμεσα με πρακτικές/συνήθειες/ έξεις. η έμφαση δόθηκε κυρίως στην επένδυση της ιδεολογικής φαντασίωσης με jouissance δηλαδή επιχειρήθηκε να διερευνηθεί ο ρόλος των συναισθημάτων στην πολιτική. Βέβαια μπορείκάποιος να ισχυριστεί ότι ένα σημαίνον μπορεί να έχει υλικά αποτελέσματα αλλά και ένα υλικό να αποτελέσει σημαίνον. Ο Λακάν συνδέει την επίπτωση του σημαίνοντος στο σώμα, στην πρόκληση ενός σωματοσυμβάντος. Ο Λακάν έτσι όταν μελετά την επίπτωση του σημαίνοντος στην υλική πραγματικότητα αναφέρεται στο πάσχον σώμα. Γενικά στην πολιτική διάσταση της λακανικής ψυχανάλυσης οι υλικές σχέσεις αντιμετωπίζονται ως κοινωνικές κατασκευές. Ακόμη και το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής αντιμετωπίζεται ως ιδεολογία εφόσον ο καπιταλισμός λειτουργεί διαφορετικά από τον τρόπο που ισχυρίζονται οι καπιταλιστές. Οι πρακτικές ίσως μπορούν να συνδεθούν με κοινότητες ομάδων που έχουν κοινές συμβολικές ταυτίσεις αλλά και κοινούς τρόπους απόλαυσης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. @Kraftwerk

    Και ο Αλτουσέρ ο ίδιος λέει ''φαντασιακή σχέση με τις υλικές του συνθήκες'' είναι η ιδεολογία για κάποιον, και καλύτερα είναι μια ''ιδεολογική πρακτική''. Έδωσε έμφαση στη πρακτική για να κρατηθεί στον μαρξισμό. Σε κάθε περίπτωση είναι όντως αόριστος προσδιορισμός η ''υλικότητα''. Δεν έχει βρεθεί ο κρίκος που λείπει.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Αυτό εννοούσα που είχες γράψει:

    "Η λακανική ψυχανάλυση παρουσιάζει την ίδια διαστροφική δομή με την αποδόμηση. Δέχεται ότι το συμβολικό είναι ελλειπτικό, ωστόσο αναγνωρίζει σε αυτό ένα κύριο σημαίνον που λειτουργεί ως κέντρο της δομής και καλύπτει την έλλειψη. Αναγνωρίζει ότι το αντικείμενο α είναι για πάντα χαμένο και αποτελεί ενσάρκωση του κενού αλλά ταυτόχρονα ισχυρίζεται ότι αποτελεί το αντικείμενο που καλύπτει την έλλειψη του υποκειμένου. Η αναγνώριση από τη μια ότι κάθε δομή είναι έκκεντρη και από την άλλη η αναγνώριση ενός κέντρου που πρέπει να αποσταθεροποιηθεί είναι ένα πρόβλημα που ούτε ο Ντερριντά αλλά ούτε και ο Λακάν έλυσαν ποτέ. Η διαφορά τους είναι στο ότι ο Λακάν δίνει έμφαση στην έλλειψη, στο κενό ενώ ο Ντερριντά , στο διαρκές παιχνίδι των σημαινόντων, στη διαφωρά. "

    έχεις βρει λύση;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Ο ρόλος του αντικειμένου α είναι διττός.Το αντικείμενο α που ανήκει στο συμβολικό πρέπει να διακριθεί από το αντικείμενο α αίτιο της επιθυμίας που είναι της τάξης του πραγματικού.

    1) Το αντικείμενο α- αίτιο της επιθυμίας είναι το ίδιο το κενό, αυτό που προκαλεί την έλλειψη.
    2)Το αντικείμενο α αποτελεί το συμβολικό υποκατάστατο που επιπωματίζει την έλλειψη.

    Οπότε η έλλειψη καλύπτεται προσωρινά από τυχαία αντικείμενα που παίζουν το ρόλο του αντικειμένου α ενώ η τρύπα του πραγματικού δεν επιπωματίζεται ποτέ γιατί το αντικείμενο α- αίτιο της επιθυμίας είναι η ενσάρκωση του κενού.

    ΑπάντησηΔιαγραφή