Σάββατο 1 Δεκεμβρίου 2012

Λακάν εναντίον Ουίνικοτ


Joan Conway

Ο Λακάν και ο Ουίνικοτ (Winnicott) έτρεφαν μεγάλο σεβασμό ο ένας για το πρόσωπο του άλλου. Ο Λακάν σε επιστολή αποκαλεί τον Ουίνικοτ πολυαγαπημένο φίλο (Television:75). Ο Λακάν το 1959 προώθησε την μετάφραση και δημοσίευση του σημαντικού σεμιναρίου του Ουίνικοτ «Μεταβατικά αντικείμενα και μεταβατικά φαινόμενα» στο περιδοκό Psychanalyse. Επίσης ο Λακάν απολάμβανε να πειράζει τον Ουίνικοτ αποκαλώντας τον «νοσοκόμο-αναλυτή» ο οποίος δημιουργούσε τον κίνδυνο να μειώσει την ανακάλυψη του Φρόιντ σε μια πρακτική του «καλού Σαμαρείτη». Όπως ξέρουμε για το πείραγμα και τα αστεία πολλές φορές μπορούν να είναι θανάσιμα σοβαρά.
Η έννοια της ενόρμησης, στόχος της οποίας είναι η ικανοποίηση διαμέσου ενός αντικειμένου, είναι διαμετρικά αντίθετη με την αντίληψη των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Για τον Λακάν το μεταβατικό αντικείμενο του Ουίνικοτ είναι ένα μέσο που βοηθά στο να ανταπεξέλθει το βρέφος από τον αποχωρισμό της μητέρας. Ο μεταβατικός χώρος ενσωματώνει κάτι άλλο από την τυπική συμβιωτική σχέση όπως την περιέγραψε η Άννα Φρόιντ για παράδειγμα. Για τον Λακάν ο Ουίνικοτ αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει κάτι ψευδαισθητικό στην σχέση μητέρας παιδιού κάτι μη τυπικό για τους θεωρητικούς των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. 
Για τον Ουίνικοτ είναι ο «αληθής εαυτός» αυτός που προηγείται της ενόρμησης ενώ σύμφωνα με αυτή την άποψη οι ενορμήσεις υπηρετούν τον εαυτό αλλά δεν τον συγκροτούν. Αυτό είναι μια μείζονα παρέκκλιση από από τον Φρόιντ. Υπάρχει πολύ λίγος ή καθόλου χώρος για την βρεφική ή ενήλικη σεξουαλικότητα στην σύλληψη του ατόμου από τον Ουίνικοτ. Ο Ουίνικοτ παίζει με τον παραλληλισμό που κάνει ο Φρόιντ μεταξύ Εγώ και Αυτό από τη μια και αναβάτη και αλόγου από την άλλη. Υποστηρίζει ότι αντί ο αναβάτης να οδηγεί το άλογο στην διεύθυνση που το άλογο θέλει να πάει (όπως υποστηρίζει οΦρόιντ) ο αναβάτης πρέπει να ιππεύσει το άλογο προς την κατεύθυνση που αυτός θέλει. Έτσι είναι φανερή η άποψη του Ουίνικοτ ότι τα ένστικτα τοποθετούνται κάτω από την κυριαρχία και έλεγχο του ατόμου, του «εαυτού».
Το φροϊδικό αντικείμενο δεν είναι (όπως το αντικείμενο στις αντικειμενοτρόπες σχέσεις) ένα αντικείμενο πλήρους ικανοποίησης, ένα αρμονικό αντικείμενο που σηματοδοτεί  μια συγκεκριμένη σχέση με την πραγματικότητα και φανερώνει ένα συγκεκριμένο επίπεδο ωριμότητας. Για τον Λακάν η κατάσταση στην οποία φαίνεται να υπάρχει χάσμα μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου αφορά την προγεννητική οργάνωση όπου οι σχέσεις χαρακτηρίζονται από  φαινόμενα μεταβατισμού, μια σχέση μεταξύ υποκειμένου αντικειμένου που είναι κυριολεκτικά μια ισοδυναμία μεταξύ του ενός και του άλλου. Αυτή είναι η σχέση λέει ο Λακάν που αποτελεί το θεμέλιο για τις αντικειμενοτρόπες σχέσεις και την τοποθέτηση των σχέσεων αντικειμένου στην πρώτη γραμμή της αναλυτικής πράξης.  Αυτή η οπτική των αντικειμενοτρόπων σχέσεων χάνει το ζητούμενο όπως δείχνει το λακανικό στάδιο του καθρέφτη. Η δυαδική σχέση είναι μια σχέση αντιπαλότητας.
Με φροϊδικούς όρους το υποκείμενο δομείται αναδραστικά μέσω μιας βασικής εμπειρίας (ευνουχισμός και οιδιπόδειο) και η σύγκρουση μεταξύ του συνειδητού και ασυνείδητου προκαλείται από το γεγονός ότι αυτό που αναζητά η ενόρμηση είναι σκοτεινό και παραναγνωρίζεται. Έτσι δεν είναι το μονοπάτι της συνείδησης αυτό στο οποίο το υποκείμενο «βρίσκει τον εαυτό του»  αλλά υπάρχει ένα πέραν της γνώσης. Μέσω του Καρλ Άμπραχαμ  αυτή η φροϊδική αντίληψη του υποκειμένου εγκαταλείπεται προς χάρη της λειτουργίας του αντικειμένου. Η οπτική των αντικειμενοτρόπων σχέσεων για τον Λακάν τοποθετεί αυτό το ιδανικό αντικείμενο ως σκοπό ή τέλος της θεραπείας έχοντας ως αποτέλεσμα την κανονικοποίηση του υποκειμένου. Όταν η σχέση του υποκειμένου με το περιβάλλον είναι κεντρική, τότε το υποκείμενο αντικειμενοποιείται  και η αναλυτική εμπειρία μειώνεται σε εμπειρία προσαρμογής. Οι αντικειμενοτρόπες θεωρίες οδηγούν στην ομογενοποίηση και αποκλείουν την ιδιαιτερότητα της υποκειμενικής επιθυμίας.
Για τον Λακάν όπως αναφέρει στο σεμινάριο IV όλα τα αντικείμενα με τα οποία το παιδί παίζει είναι μεταβατικά (δεν χρειάζεται να είναι συγκεκριμένα) και ανήκουν στην τάξη του φανταστικού, είναι όλα φανταστικά αντικείμενα. Για τον Λακάν η εμφάνιση τέτοιων φανταστικών αντικειμένων δεν σηματοδοτούν κάποια ενδιάμεση, ή μεταβατική περίοδο ανάπτυξης αλλά μια μόνιμη. Για τον Λακάν δεν υπάρχει μεταβατικό αντικείμενο αλλά μετάβαση του αντικειμένου από το αιμομικτικό αντικείμενο στο αντικείμενο αίτιο της επιθυμίας  μέσω των διαδικασιών της αλλοτρίωσης και του αποχωρισμού.
Για τον Λακάν αυτό που έχει ξεχαστεί από τον Ουίνικοτ στη σχέση βρέφους μητέρας είναι η απουσία αντικειμένου.  Η απουσία αντικειμένου είναι αυτή που θεμελιώνει την σχέση του υποκειμένου με τον κόσμο και όχι η προσαρμογή  μέσω της μητέρας. Σύμφωνα με τον Λακάν η απουσία αντικειμένου ως δομική αναγκαιότητα  είναι αυτή που θεμελιώνει το υποκείμενο και το αντικείμενο-αντικείμενο αίτιο της επιθυμίας ενώ για τον Ουίνικοτ δεν είναι απαραίτητο κάτι τέτοιο. Για τον Λακάν η έλλειψη αντικειμένου μπορεί να σηματοδοτήσει διάφορα στάδια στην ανάπτυξη του υποκειμένου.  Η έλλειψη τοποθετείται στο κέντρο της σχέσης μητέρας βρέφους από τον Λακάν όπως και από τον Φρόιντ και λειτουργεί ως άγχος που σχετίζεται με ένα πραγματικό αντικείμενο.  Αυτό το πραγματικό αντικείμενο δεν γίνεται αρχικά αντιληπτό από το βρέφος ως αντικείμενο και έχει μια ευθεία σχέση με το υποκείμενο.  Είναι ο τρόπος με τον οποίο θα παρουσιαστεί ως ανεπαρκές ή ελλείπον που θα θεμελιωθεί μια σχέση με αυτό από το υποκείμενο. Για τον Λακάν δεν χρειάζεται κάποιος διαχωρισμός μεταξύ του εγώ και όχι εγώ.
Ο Λακάν άσκησε κριτική στις έννοιες του αληθινού και ψευδούς εαυτού. Ο ψευδής εαυτός έγινε ισοδύναμος με το φανταστικό εγώ  ενώ ο όρος σύμφωνα με τον Λακάν ήταν προβληματικός  επειδή επιδίωκε να ορίσει το υποκείμενο με όρους μιας τελικής αλήθειας.  Ο Λακάν λέει : « πίσω από τον ψευδή εαυτό τι υπάρχει; Η αλήθεια με την οποία κάποιος θα ξεκινήσει πάλι;»
Ο Ουίνικοτ αναφέρει σπάνια τον πατέρα ή την πατρική λειτουργία. Ο πατέρας δεν εμφανίζεται να απαγορεύει την αιμομικτική επιθυμία όπως ο φροϊδικός πατέρας ούτε αποτελεί μοντέλο σεξουαλικής διαφοράς.

18 σχόλια:

  1. Το άρθρο αποτελεί περίληψη/σημειώσεις από το Joan Conway .LAcan with Winnicott.ICLO-NLS Open Seminar “Lacan with the Post-Freudians”, Dublin, 25th June 2011

    Ολόκληρο το κείμενο στο
    http://www.iclo-nls.org/wp-content/uploads/Pdf/Lacan%20with%20Winnicott.pdf

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτηση-τελικά είναι δυνατή η διερεύνηση αυτών των ζητημάτων πέρα από ιδεολογικά πλαίσια;η αγγλοσαξωνική προσέγγιση που μάλλον επικρατεί στη σύγχρονη έρευνα,"διαφοροποιείται από τις ψυχαναλυτικές της ρίζες στο ότι θεωρεί τις πράξεις, εκτός από συμβολικές οντότητες, ως κάτι το πραγματικό: οι πράξεις 'είναι' και έχουν συγκεκριμένα αποτελέσματα. Οι μέθοδοι που χρησιμοποίησαν ο Bowlby και οι συνεργάτες του βασίζονται κυρίως στην παρατήρηση αυτού του πραγματικού στην διαπροσωπική αλληλεπίδραση."
    τα αποτελέσματα νευροεπιστημονικών παρατηρήσεων φαίνεται επίσης να επιβεβαιώνουν το σχήμα του πρωταρχικού δεσμού/αντικειμενότροπων σχέσεων. μια ενδιαφέρουσα δημοσίευση εδώ http://www.encephalos.gr/full/40-1-04g.htm από τον καθηγητή Καφέτσιο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ας μου επιτραπεί μια αφελής ερώτηση. Η θεωρητικολογία για τα βιώματα και τις επιθυμίες ενός βρέφους πόθεν νομιμοποιείται; Υπάρχει ας πούμε κάποια εμπειρική βάση ή μήπως από την αναλυτική χρησιμότητα της; Τοποθετούνται οι ψυχαναλυτικές έννοιες (πχ, άγχος ευνουχισμού) εντός μιας συμβολικής διάστασης ή είναι να τις πάρουμε τοις "μετρητοίς"; Και, για να επιστρέψω στην αρχή, πως μπορεί να γνωρίζει κανείς τι θέλει ένα παιδί, όταν για έναν οποιοδήποτε ενήλικα είναι μάλλον δύσκολο να προσδιορίσει τι επιθυμεί ο ίδιος; Ποια η διαφορά, σε μια ακραία περίπτωση, του να πεις ότι ένα βρέφος φοβάται τον αποχωρισμό με το να ισχυριστείς ότι φοβάται οτιδήποτε άλλο (πχ την κατάργηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας από μια επερχόμενη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ: αυτό θα έπρεπε να τρομοκρατεί ένα παιδί!) και τι αποφασίζει υπέρ της υπόθεσης ότι αυτές οι κοσμοϊστορικές για το παιδί εμπειρίες έχουν μια τραυματική μάλλον παρά μια θαυμάσια διάσταση; (η ύπαρξη διαταραχών ως σύνθετο αποτέλεσμα τους;) Πως ελέγχεται δηλαδή εμπειρικά η συνεκτική αφήγηση του ψυχαναλυτικού λόγου για τη συγκρότηση του υποκειμένου, τη λειτουργία του ασυνειδήτου κλπ;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. xtina σε ευχαριστώ για την παρέμβαση μου δίνεις αφορμή για να θίξω ένα θέμα στο οποίο δεν έχω αναφερθεί. Η ψυχανάλυση βρίσκεται σε μια διαπάλη με τις γνωστικές συμπεριφορικές θεραπείες για την κατάκτηση της ηγεμονίας στον χώρο της ψυχικής υγείας. Το διακύβευμα είναι το κύρος αλλά και το κέρδος. Κατά την γνώμη μου πάντα οι γνωστικές συμπεριφορικές προσεγγίσεις που επικρατούν στον αγγλοσαξωνικό χώρο είτε εκκινούν από ψυχαναλυτικές αρχές είτε τις απορρίπτουν πλήρως, αποτελούν εκφάνσεις μιας νεοφιλελεύθερης πολιτικής που στοχεύει στην ταχεία ανάρρωση, την μέγιστη αποτελεσματικότητα, την μείωση του κόστους θεραπείας, την προώθηση των προϊόντων της φαρμακοβιομηχανίας. Υπάρχει μια τάση των γνωστικών επιστημών να εξαλείφουν σχεδόν κάθε φροϊδική αναφορά, στην σεξουαλικότητα, το ασυνείδητο κτλ στην θεωρία αλλά και στην πράξη.
    Οι αντικειμενοτρόπες σχέσεις όπως σχολιάζει ο ίδιος ο Λακάν συνιστούν ριζική παρέκκλιση από την φροϊδική θεωρία. Παραναγνωρίζουν τον ρόλο των ενορμήσεων και αντιλαμβάνονται την αλληλεπίδραση ως σχέση μεταξύ δύο εγώ. Ο Λακάν θεωρεί ότι το υποκείμενο δεν επιδρά στον Άλλο αλλά αποτελεί σημαίνον του, υπόκειται σε αυτόν. Η γλώσσα και ο πολιτισμός παράγει το υποκείμενο της συμβολικής τάξης και δεν υπάρχει καθορισμός του συμβολικού από το υποκείμενο. Το ίδιο το υποκείμενο αποτελεί ενσάρκωση του κενού. Οι νευροεπιστήμες δεν μπορούν να μελετήσουν το ασυνείδητο στοχεύουν στην γνώση και όχι στην αλήθεια του υποκειμένου. Συζήτηση έξω απο ιδεολογικά ή και πολιτικά πλαίσια δεν είναι δυνατή. Βέβαια σε αυτή τη ιδεολογική αντιπαράθεση πρέπει να είναι γνωστοί όλοι οι όροι της αντιπαράθεσης. Κακώς παρουσιάζονται οι γνωστικές επιστήμες ή οι νευροεπιστήμες ως ο αντικειμενικός κριτής, ως οι σκληρές επιστήμες που επαληθεύουν μια θεωρία και διαψεύδουν την ψυχανάλυση. Στην Γαλλία υπάρχει μια έντονη αντιπαράθεση και διάλογος σε σχέση με αυτά τα ζητήματα που πέρα από θεωρητικό ενδιαφέρον αφορούν επαγγελματικά δικαιώματα και πολιτικές ψυχικής υγείας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. ευχαριστώ για την απάντηση.κατ'αρχήν να πω ότι έρχομαι απ'τον χώρο των εικαστικών, έχω ασχοληθεί με τη θεωρία του λακάν και τον τελευταίο χρόνο με την εικαστική ψυχοθεραπεία.οι γνώσεις μου είναι σχετικά περιορισμένες στο θέμα και προσπαθώ κι εγώ να καταλάβω ομοιότητες και διαφορές.
      σίγουρα το ιδεολογικό υπόβαθρο είναι διαφορετικό, απλά αναρωτιέμαι αν μπορεί να υπάρχει κάποια σύνθεση των αντιθέτων, να αντιληφθούμε την έννοια της υποκειμενικότητας αλλιώς. νομίζω εκτός από τα οικονομιστικά κίνητρα που παραβάλεις, βασικός παράγοντας υπήρξε και η μεταπολεμική κατάσταση που έφερε πλήθος ασθενών που έπρεπε να αντιμετωπιστεί επειγόντως.δεν λέω ότι οι γνωστικές και οι νευροεπιστήμες είναι ο αντικειμενικός κριτής, όμως τα ευρήματά τους δύσκολα μπορούν να παραλειφθούν. νομίζω πως υπάρχει πραγματικά σχέση μεταξύ του ψυχισμού και των ευρημάτων αυτών.ταυτόχρονα η γενίκευση μου φαίνεται δύσκολη, όσο και το να γνωρίζει κανείς τί πραγματικά συντελεί στην ψυχοθεραπεία επακριβώς-όμως γιατί λες ότι διαψεύδουν την ψυχανάλυση;δεν εξακολουθεί να αποτελεί βασικό συντελεστή ακόμα και σε όσους παίρνουν την πλευρά των αντικειμενότροπων σχέσεων;

      Διαγραφή
  5. Welt εύλογα τα ερωτήματα. Η θεωρία της ψυχανάλυσης βασίζεται κυρίως σε αναλυτικό υλικό που παράγεται από τις συνεδρίες. Η ανάλυση νευρωτικών αλλά κάποιες φορές και ψυχωτικών ή διαστροφικών προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες. Η ανάλυση αφορά και τα παιδιά. Η παρατήρηση της συμπεριφοράς επίσης προσφέρει πολύτιμα στοιχεία. Κάποιες συμπεριφορές δεν επιδέχονται αμφισβήτηση αλλά υπάρχουν πολλοί τρόποι ερμηνείας για παράδειγμα ο δεσμός μεταξύ μάνας και βρέφους. Όσον αφορά αν θα πρέπει να παίρνουμε την ψυχανάλυση της μετρητοίς όπως λες η απάντηση είναι ότι η ψυχανάλυση χρησιμοποιεί μύθους όπως η ιστορία του Οιδίποδα για να υποδείξει δομικές αναγκαιότητες. Για το ζήτημα της επιθυμίας θα αρκεστώ να πω ότι για την λακανική ψυχανάλυση η επιθυμία δεν έχει αντικείμενο, στοχεύει στο κενό, στην έλλειψη. Επιθυμείς πάντα αυτό που σου λείπει και δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να αναπληρώσει αυτή την έλλειψη παρά μόνο κάποια τυχαία αντικείμενα που μόνο προσωρινά μπορούν να δημιουργήσουν την αίσθηση ότι βρήκες αυτό που έψαχνες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ως ένα βαθμό με κάλυψε η απάντηση στον προηγούμενο σχολιαστή. Η ερώτηση μου (δέσμη ερωτήσεων, μάλλον) μπορούσε να διατυπωθεί και ως εξής: πως ο ψυχαναλυτικός θεωρητικός λόγος θα μπορούσε να υπερασπιστεί τον εαυτό του από μιαν "αντικειμενική", θετικιστική κριτική στην εποχή της βιολογίζουσας ποπ ψυχολογίας ("βρέθηκε το γονίδιο του σταλινισμού, της βραδύνοιας, της ομοφυλοφιλίας, της εγκληματικότητας κλπ"), της γνωσιακής προσέγγισης και των νευροεπιστημών; Πως δηλαδή θα υπερασπιζόταν η ψυχανάλυση τον εαυτό της από την γνωστή κατηγορία της μη επαληθεύσιμης ψευδοεπιστήμης. Το να είσαι σήμερα εναντίον της ψυχανάλυσης είναι κάπως διαφορετικό σε σχέση με πριν λίγες μόνο δεκαετίες.
      Ζούμε, φυσικά, στους αντίποδες του '60.

      Διαγραφή
  6. Για τον Ουίνικοτ το αντικείμενο για να υπάρξει πρέπει πρώτα να έχει ήδη καταστραφεί, η ψυχική παρουσία προϋποθέτει την αφάνιση. Δε βλέπω πώς ξεχνά την έλλειψη του αντικειμένου.

    Ο Ουίννικοτ δε μιλά για εγώ και μη-εγώ αλλά για εγώ-μου και μη-εγώ-μου.

    Ο αληθής εαυτός εννοείται όχι στην θετικότητά του με δεδομένα χαρακτηριστικά αλλά περισσότερο ως μία via negativa όπου αυτό που επιτυγχάνεται είναι η απόρριψη του ψευδούς εαυτού.

    Ο Ουίνικοτ βλέπει το βρέφος ως αυτόνομο σύστημα, πράγμα που αποδεικνύεται από τη σύγχρονη επιστημονική έρευνα. Ο Λακάν τι ακριβώς βλέπει πριν από το στάδιο του καθρέφτη;

    Ο πατέρας όντως δεν έχει τόσο ρόλο όσο η μητέρα. Ο ρόλος του θα μπορούσε να είναι επικουρικός της μητέρας για να είναι ορθός. Αντίθετα, ο Winnicott αναπτύσσει το φόβο απέναντι στο χρέος της Μητέρας, όπως αναπτύσσω σε δημοσίευση στο μπλογκ μου.

    Γενικότερα πάντως στη φροϋδική ψυχανάλυση η ενόρμηση του θανάτου είναι εγγενές στοιχείο, ενώ στον Ουίνικοτ είναι άμυνα που μπορεί να αρθεί αν σταματήσει να υπάρχει η απειλή που τη γεννά, πράγμα που την κάνει πιο αισιόδοξη. Για τον Ουίνικοτ ο θάνατος έλαβε χώρα, ενώ για τον Φρόυντ, είναι εξ ορισμού κομμάτι της ζωής μας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Αντικείμενο της επιθυμίας δεν υπάρχει στην λακανική ψυχανάλυση, υπάρχει μόνο αντικείμενο αίτιο της επιθυμίας. Διάφορα αντικείμενα φανταστικά μπορούν να καταλάβουν την θέση του αντικειμένου α αλλά η έλλειψη δεν πληρώνεται ποτέ. Στον Ουίνικοτ το αντικείμενο καλύπτει την έλλειψη και είναι πραγματικό και όχι φανταστικό. Το δάχτυλο που πιπιλίζει το βρέφος, η πιπίλα, το αρκουδάκι αποτελούν πραγματικά αντικείμενα (μεταβατικά) τα οποία πληρούν την έλλειψη. Ο Λακάν επικρίνει τη θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων επειδή αυτές αποδέχονται ότι μπορεί να υπάρξει μια αρμονία μεταξύ ενός υποκειμένου και ενός αντικειμένου που να το ικανοποιεί. Στις αντικειμενοτρόπες σχέσεις το αντικείμενο είναι αντικείμενο ικανοποίησης. Επίσης η σχέση αντικειμένου είναι μια συμμετρική και δυαδική σχέση σύμφωνα με την θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Ο Ουίνικοτ δεν λαμβάνει υπόψη το φαλλό, το σημαίνον της έλλειψης αλλά ούτε τη λειτουργία του πατέρα ως νόμου, ως αυτού που απαγορεύει. Ο υποβιβασμός του ρόλου του πατέρα παρουσιάζει τη μητέρα παντοδύναμη, φαλλική. Η φαλλική μητέρα δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε ένα διαστροφικό σύστημα σκέψης όπως υποστηρίζουν ο Μιλλέρ και Laurent. Ο αληθινός εαυτός σύμφωνα με τον Ουίνικοτ αναδύεται κάτω από βλέμμα-καθρέφτη μιας «αρκετά καλής» μητέρας. Αν οι ενορμήσεις δεν προηγούνται αλλά έπονται του εαυτού τότε τι υπάρχει πριν από το καθρέφτισμα στον Ουίνικοτ; Στον Λακάν πριν το στάδιο του καθρέφτη υπάρχει η ενόρμηση. Επίσης ο αληθής εαυτός παραπέμπει στην ουσιοκρατία, δεν αναγνωρίζεται ο φαντασιακός χαρακτήρας του εγώ.
    Όσο για την ενόρμηση του θανάτου πρέπει να διακριθεί από τον θάνατο στον Λακάν. Η ενόρμηση του θανάτου δεν ερμηνεύεται ως μια επιστροφή στην ανόργανη ύλη αλλά το αντίθετο, μια ζωή αιώνια, απερίσταλτη (δες το άρθρο για την ενόρμηση θανάτου). Δεν πρόκειται για κάποια απαισιοδοξία αλλά σχετίζεται με την κλινική, ερμηνεύει την επανάληψη τραυματικών αναμνήσεων από τους ασθενείς. Όσο για τον θάνατο, ο Λακάν αρχικά είχε θέσει ως τέλος της ανάλυσης, την αντιμετώπιση της θνητότητας, του πεπερασμένου της ζωής. Αυτό δεν αποτελεί απαισιοδοξία αλλά υγιής στάση απέναντι στον θάνατο. Ο Ουίνικοτ θέτει τον αναλυτή κατά τη διάρκεια της θεραπείας στη θέση αρκετά καλής μητέρας που θα επουλώσει τα τραύματα που δημιούργησε η ανεπαρκής μητέρα του αναλυόμενου ώστε να καταπέσουν οι άμυνες που αυτός ανέπτυξε και να αποκαλυφθεί ο αληθής εαυτός. Πρόκειται για την απόκρυψη της αλήθειας του υποκειμένου με κάθε κόστος. Το υποκείμενο καθηλώνεται σε αυτό το φανταστικό είδωλο που σχηματίζεται στο στάδιο του καθρέφτη, ταυτίζεται με τον άλλο μέσα από μια κατοπτρική σχέση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Δε νομίζω. Στον Ουίνικοτ (1971) το πραγματικό αντικείμενο πρέπει να μην ικανοποιεί.
    Ο αληθινός εαυτός είναι περισσότερο μια ιδανική περιγραφή και αφορά μια ιδανική μητέρα. Ειδάλλως, δεν θα δημιουργούταν ποτέ το πραγματικό αντικείμενο: Μια ημιτελής προσαρμογή στην ικανοποίηση του βρέφους καθιστά τα αντικείμενα πραγματικά, τόσο αγαπητά όσο και μισητά. Η εμπειρία της μη ικανοποίησης εδραιώνει το πραγματικό αντικείμενο και την εξωτερική πραγματικότητα.Η αρχή της πραγματικότητας δεν είναι παρά η αρχή της ηδονής ενός άλλου, της επιθυμίας ενός άλλου. Έτσι, η ενόρμηση δεν έπεται. Αντιθέτως, σαν τον Φρόυντ, οι συνθήκες ματαίωσης είναι όπου το αντικείμενο παύει να είναι το αντικείμενο της ενόρμησης του ατόμου. Ακριβώς αυτή η κατάσταση οδηγεί στη ναρκισσιστική επένδυση του εγώ, που σημαίνει σταθερότητα και απόκρυψη των ρωγμών, πράγμα που ο Λακάν θα ονομάσει διάκλειση. Αντίθετα, σε σχέση με τον Λακάν, Ο Βεργέτης ψελλίζει κάτι σαν το ότι ακόμη και βρέφος ακούει τη γλώσσα, από την κοιλιά ακόμα. Ό,τι άλλο δεν είναι άξιο ενδιαφέροντος. Αν υπάρχει κάποιος οργανισμός για τους λακανικούς είναι απορίας άξιον.
    Τέλος, στο θέμα της ψυχαναλυτικής διαδικασίας. Στον Ουίνικοτ το αντίθετο συμβαίνει από αυτό που λες. Δεν είναι να το παίξει καλή μητέρα αλλά ο αναλυόμενος τα λάθη και τις αποτυχίες του διευκολυντικού περιβάλλοντος να τα χειριστεί με δόσεις και έτσι να λάβει υπόψη του την αποτυχία του αναλυτή ως αντιμεταβίβαση. Αντίθετα, όταν η ψυχανάλυση ξεκινά με σκοπό εντοπισμού του τραύματος και με τον Λακάν καταλήγει να εγκαταλείπει αυτό και να συνδράμει στην ψυχαναλυτική θεωρία, κάτι δεν πάει καλά. Όταν, δηλ. στοχεύει στο να εκπαιδεύσει τον αναλυόμενο στο να καταλάβει τι είναι η ψυχανάλυση , τότε και η λακανική ψυχανάλυση κανονικοποιεί τον αναλυόμενο.


    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Xtina, με την συμμετοχή σου έδωσε το έναυσμα για μια ενδιαφέρουσα συζήτηση που βοηθά να διαφανούν σημεία απόκλισης αλλά και σύγκλισης μεταξύ Λακάν και Ουίνικοτ ή γενικότερα των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Για την μεταπολεμική περίοδο όπου η ανάγκη για ταχεία θεραπεία μεγάλου πλήθους σθενών, ήταν πιεστική θα συμφωνήσω απόλυτα ότι επέβαλε συγκεκριμένες λύσεις και θεραπείες. Η πίεση για γρήγορη θεραπεία ωστόσο δεν έχει εκλείψει. Τα ασφαλιστικά ταμεία δεν επιθυμούν να καλύπτουν μια μακρόχρονη θεραπεία. Όλοι θέλουν άμεσα ορατά αποτελέσματα και η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να προσφέρει προς αυτή την κατεύθυνση αν και όπως υποστηρίζει η λακανική ψυχανάλυση πρόκειται για μετάθεση του προβλήματος και όχι για λύση. Για τις γνωστικές επιστήμες και τις νευροεπιστήμες καθώς και τη σχέση τους με την ψυχανάλυση ίσως αναφερθώ μελλοντικά σε κάποιο άρθρο, νομίζω ότι σε κάποιο βιβλίο του ο Ζίζεκ τις επικρίνει σφόδρα, θα ψάξω να το βρω. Πάντως πιστεύω ότι το ασυνείδητο δεν μπορεί να προσεγγιστεί μέσα από βιοχημικές διαδικασίες, νευρικές συνάψεις και εκκρίσεις νευροδιαβιβαστών αλλά ούτε σχετίζεται με την μάθηση, την αντίληψη, τη μνήμη. Δεν πιστεύω ότι οι γνωστικές επιστήμες και οι νευροεπιστήμες αποτελούν το κατάλληλο εργαλείο για να διαψεύσουν ή να επαληθεύσουν την ύπαρξη του φροϊδικού ασυνείδητου. Welt νομίζω κάλυψα εν μέρει τα ερωτήματά σου. Το αν η ψυχανάλυση είναι επιστήμη το διαπραγματεύεται το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, το μήλο του Φρόιντ και το ασυνείδητο του Νεύτωνα για μια προσέγγιση από τη μεριά της φιλοσοφίας της επιστήμης.
    Rakis για τον Λακάν η ενόρμηση ικανοποιείται πάντα με το να μην βρίσκει τον στόχο της, με το να αποτυγχάνει πάντα. Στον Ουίνικοτ η ενόρμηση μπορεί να ικανοποιείται ή όχι ή να ικανοποιείται μερικώς. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει αντικείμενο της ενόρμησης δηλαδή οδηγούμαστε σε μια αρμονιστική διδασκαλία της ψυχανάλυσης. Αν το αντικείμενο μέσω της ματαίωσης παύει να είναι το αντικείμενο της ενόρμησης τότε ποιο είναι το νέο της αντικείμενο, το εγώ; Ο Ουίνικοτ υποστηρίζει ότι το καθρέφτισμα στο βλέμμα της μητέρας είναι αυτό που συγκροτεί το εγώ και όχι η ενόρμηση. Το εγώ δεν έχει ενορμητικό χαρακτήρα αλλά φανταστικό, βασίζεται με την ταύτιση του βρέφους με τον όμοιο, με τον άλλο στο στάδιο του καθρέφτη. Μέσω της ψυχαναλυτικής διαδικασίας στον Ουίνικοτ αυτό που ενισχύεται τελικά είναι το φαντασιακό εγώ, δεν υπάρχει χώρος για την ανάδυση της επιθυμίας του υποκειμένου, για την αποδοχή της έλλειψης. Ο αληθής εαυτός είναι η εικόνα της μητέρας –αναλυτή με την οποία ταυτίζεται ο αναλυόμενος. Γιατί υποστηρίζεις ότι η ψυχανάλυση στοχεύει στο να εκπαιδεύσει τον αναλυόμενο στο τι είναι ψυχανάλυση; Η ταύτιση με το σύμπτωμα, η αποδοχή του ιδιαίτερου στοιχείου κάθε υποκειμένου που τελικά αποτελεί το στήριγμα της ύπαρξής του είναι ακριβώς το αντίθετο από την κανονικοποίηση. Η ανάδυση της επιθυμίας του υποκειμένου επίσης αντιτίθεται στην κανονικοποίηση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. είναι σημαντικό να διεξάγεται έτσι ένας διάλογος καταρχήν, όσο κι αν το μέσο είναι περιοριστικό.με το απλό μου μυαλό απλά σκέφτομαι ότι η ύπαρξη είναι φασματική,το εγώ διαμορφώνεται συνεχώς, από την εγκυμοσύνη μέχρι την ωριμότητα και οι αυστηρές ταξινομήσεις σε στάδια γίνονται για λόγους ορισμού και επεξεργασίας.
    ευχαριστώ και πάλι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Για τη σχέση Ουίνικοτ-Λακάν δεν έχω να προσθέσω κάτι. Ας πουν τη γνώμη τους και οι αναγνώστες. Εγώ νομίζω ότι απάντησα.

    Ένα θεματάκι πάντως είναι η λακανική ψυχανάλυση ως επιστήμη. Ιδίως ο Λακάν το κάνει ακόμη πιο δύσκολο όταν ο ίδιος δηλώνει πως η ψυχανάλυση στηρίζεται στα εσωτερικά της κριτήρια αληθείας. Όπως ο ήρωας του Μινχάουζεν που πνίγεται και τραβιέται από τα μαλλιά του. Να το πω αυτό υπερβολική οίηση;
    Τέλος πάντων.

    Ένα τελευταίο σχόλιο όμως ας μου επιτραπεί. Κατά τον Λακάν πριν από το στάδιο του καθρέφτη, το βρέφος , ως εαυτός, ως ενοποιημένο σύνολο δεν υπάρχει(Σταυρακάκης).
    Σύγχρονες έρευνες
    ( http://www.imprint.co.uk/pdf/Thompson.pdf )
    δείχνουν ότι το βρέφος λειτουργεί ως σύνολο, ως αυτόνομη ενότητα που διαρκώς αυτοοργανώνεται και αναδημιουργείται.
    Πώς απαντά η λακανική σκέψη, όταν για αυτήν πρέπει πριν από το στάδιο του καθρέφτη να μην υπάρχει σύνολο; Γιατί αν δεν μπορεί να απαντήσει επαρκώς, τότε δεν μπορεί να στηρίξει το βασικότατο κομμάτι της, το στάδιο του καθρέφτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Για τη σχέση Ουίνικοτ- Λακάν ούτε και εγώ έχω να προσθέσω κάτι, τα επιχειρήματα παρατέθηκαν.

    Όσον αφορά το αν η λακανική ψυχανάλυση είναι επιστήμη αναφέρεις ότι είναι μειονέκτημα το ότι στηρίζεται σε εσωτερικά κρητήρια αλήθειας. Η ψυχανάλυση είναι η επιστήμη του ασυνείδητου. Ο Φρόιντ εγκαινίασε αυτή την νέα επιστημονική ήπειρο διαχωρίζοντας το ασυνείδητο από άλλες προεπιστημονικές, ρομαντικές έννοιές του. Κάθε επιστημονική ήπειρος διαθέτει τα κριτήρια αλήθειας που της προσιδιάζει.
    Το άρθρο που αναφέρεις έχει ενδιαφέρον, το διάβασα κάπως βιαστικά είναι αλήθεια. Σύμφωνα με το άρθρο στα νεογέννητα παρατηρείται το φαινόμενο της αόρατης μίμησης σύμφωνα με το οποίο το βρέφος χρησιμοποιεί τμήματα του σώματός του που δεν βλέπει για να μιμηθεί κάποιον. Για να γίνει αυτό δυνατό το βρέφος πρέπει να έχει ένα νοητικό σχήμα σχετικά με το σώμα του υποστηρίζει το άρθρο δηλαδή αντιτίθεται στην ιδέα του διαμελισμένου σώματος του σταδίου του καθρέφτη. Θα παρατηρούσα ότι πρόκειται για υπόθεση και όχι επιβεβαιωμένο στοιχείο. Επίσης θα πρόσθετα ότι έρχεται σε αντίθεση με τους (νεο)Πιαζετικούς όπως αναφέρει το ίδιο το άρθρο αλλά και με τους (νεο)Βυγκοτσιανούς θα πρόσθετα εγώ. Επίσης έρχεται σε αντίθεση με τον Ουίνικοτ ο οποίος αναγνωρίζει τη σημασία του σταδίου του καθρέφτη. Η ενσυναίθηση (empathy) μπορεί να περιγραφεί στα βρέφη με όρους του σταδίου του καθρέφτη. Το βρέφος δεν αντιλαμβάνεταιτα συναισθήματα του Άλλου και συμπάσχει αλλά είναι ο άλλος, πρόκειται για ταύτιση με το κατοπτρικό είδωλο. Για αυτό δεν πρέπει να μιλά για κάποιος για ενσυναίσθηση στα βρέφη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Το να αποδέχεται κάποιος εσωτερικά κριτήρια για κάθε επιστήμη οδηγεί σε ένα σχετικισμό όπου ο καθείς μπορεί να λέει ό,τι θέλει. Και εύκολα μπορεί να καταλήγει να σχετικοποιεί οποιαδήποτε σκέψη. Αυτό όμως δε δίνει αβαντάζ στη θεωρία που υποστηρίζει. Το πολύ πολύ να οδηγηθεί ότι όλοι λένε ένα μεγάλο μηδέν. Χώρια του ότι κόβεται κάθε επικοινωνία μεταξύ των επιστημών. Αλλά αυτό κάποιους τους συμφέρει για να λένε ό,τι θέλουν.
    Το ότι χαρακτηρίζεις υπόθεση μία από τις βασικές σκέψεις του κειμένου θεωρώ ότι είναι ένα από τα καλά της, γιατί αν αυτό το κείμενο στηρίζεται σε υποθέσεις(hypothesis), τότε μία λακανική σκέψη στηρίζεται σε speculations.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Σε καμία περίπτωση το γεγονός ότι κάθε επιστήμη οριοθετεί το εννοιολογικό της σύστημα, τη μέθοδό της, τα κριτήρια ελέγχου της ορθότητάς της δεν συνιστούν υποχώρηση προς τον σχετικισμό. Δεν οδηγούνται όλα σε ένα μηδέν, κάθε επιστήμη μπορεί να επαληθεύσει τον εαυτό της ή να τον διαψεύσει.Δεν λέει ο καθένας ότι τον συμφέρει, απλά τα κριτήρια ελέγχου είναι διαφορετικά για κάθε επιστήμη. Η επικοινωνία μεταξύ των επιστημών είναι σίγουρα περιορισμένη ειδικά σε απομακρυσμένες μεταξύ τους περιοχές γνώσεων. Εδώ ο Κουν υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει επικοινωνία μεταξύ διαδοχικών θεωριών της ίδιας επιστήμης. Η σχολή της Φρανκφούρτης ασκεί κριτική για αυτή την πολυδιάσπαση της γνώσης αλλά νομίζω είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός. Δεν υπάρχουν γενικές θεωρίες, αλλά επιμέρους τοπικές με σχετικά περιορισμένη επεξηγηματική ισχύ.
    Δεν μου απαντάς γιατί θεωρείς ότι αυτό το άρθρο καταρρίπτει το στάδιο του καθρέφτη ενώ πολλές θεωρίες όπως του Πιαζέ, Βιγκότσκι, Ουίνικοτ, Λακάν (για να αναφέρω μερικές τσουβαλιάζοντας βέβαια τελείως διαφορετικά πράγματα) έρχονται σε αντίθεση με την εγγενή αντίληψη του βρέφους για το σώμα του. Μάλλον αυτή η θεώρηση την οποία αναφέρεις, πρέπει να δικαιολογήσει με πιο πειστικό τρόπο τις υποθέσεις της. Το στάδιο του καθρέφτη όπως έγραψα μπορεί να εξηγήσει τις παρατηρήσεις αυτές χωρίς να αποδεχτεί καμία εγγενή αντίληψη του σώματος ως όλου. Όσο για τη λακανική σκέψη βασίζεται και αυτή σε υποθέσεις, ίσως μία την πιο σημαντική, την υπόθεση του ασυνείδητου. Η αίσθηση του διαμελισμένου σώματος παρατηρείται σε ψυχωτικούς, η θεωρία που αναφέρεις σε ποια κλινικά δεδομένα βασίζεται; Η λακανική σκέψη έχει επίγνωση της ανεπάρκειάς της ως επιστήμης, έχει αντιληφθεί ότι πάντα η ρωγμή του Πραγματικού θα οδηγεί σε κατάρρευση βεβαιότητες. Δυστυχώς οι γνωστικές επιστήμες και οι νευροεπιστήμες με την αλαζονική βεβαιότητα δεν κάνουν τίποτα άλλο από το αναπαράγουν μια παρανοϊκή γνώση (με τη στενή λακανική έννοια).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. Εμείς όμως δεν υποστηρίζουμε τον Κουν. Ε; Πρέπει παράλληλα τουλάχιστον να υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής για επικοινωνία πχ κάποιοι λογικοί κανόνες. Τουλάχιστον αυτά που λέμε άπτονται ενός κοινού σημείου. Εδώ πάντως http://www.scribd.com/doc/90982048/Jacques-Bouveresse-Witt-Gen-Stein-Reads-org για όποιον θέλει, μπορεί να δει τη διαφορά ανάμεσα σε hypothesis και speculation.
    Το τελευταίο που λες, δε νομίζω ότι όλοι μέσα σε αυτές τις επιστήμες είναι και τόσο αλαζόνες. Πχ υπάρχει ήδη κριτική όχι από κάποιον λακανικό βέβαια, που αμφισβητεί, κατά τη γνώμη μου σωστά, τα mirror neurons όπως και τη newborn imitation.Αλλά και ο ίδιος μιλά στο ίδιο πνεύμα, για δυναμικά συστήμα αυτοοργάνωσης. Αν ενδιαφέρει η προσωπική μου γνώμη, οι λακανικοί είναι αυτοί που είναι ιδιαίτερα αλαζόντες και επιδιώκουν να τα βγάλουν όλα λακανικά. Αλλά αυτό δεν έχει τόσο σημασία.
    Στο θέμα μας 2 πραγματάκια έχω. Ένα, το ότι δεν μπορούμε να μιλούμε για τις ιδιότητες κάποιου πράγματος και να λέμε ότι δεν υπάρχει αυτό το πράγμα. Κι αυτό γιατί το να λέμε ότι το βρέφος είναι κατακερματισμένο σώμα αυτό κάνει, δηλ. ότι το χ αρνείται το χ. Αν δεν υπάρχει το ον ως μία οντότητα σύνολη, τότε έχουμε το άπειρο. Και στο άπειρο δεν μπορούμε να εστιάσουμε σε ιδιότητες γιατί θα του ανήκουν τα πάντα. Η φράση για πχ του Σταυρακάκη ότι το βρέφος ως ενοποιημένο σύνολο δεν υπάρχει, αποδέχεται ήδη μέσα της το βρέφος ως ενοποιημένο σύνολο.
    2. Η ιδέα ότι το υποκείμενο(βρέφος,παιδί) ταυτίζεται με την επιθυμία του άλλου, η ταύτισή του με ένα άλλο, δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο αν υπάρχει κάτι a priori που να τείνει προς το να ενώνει αυτό και το άλλο. Αλλιώς θα μπορούσε να ταυτιστεί με οτιδήποτε άλλο. Ή δε θα ήταν δυνατή καμία ταύτιση. Το a priori αυτό είναι η empathy αλλά η εμπάθεια προϋποθέτει μια self-organised οντότητα.
    Δηλ. θα μπορούσα να δεχτώ το στάδιο του καθρέφτη αλλά με αυτές τις προϋποθέσεις. Αλλά αν είναι έτσι, δεν ξέρω αν μπορούν να συνυπάρξουν το στάδιο του καθρέφτη και μία οντότητα που αυτοοργανώνεται πριν από αυτό. Μάλλον όχι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. 1. Το βρέχος δεν είναι ενοποιημένο σύνολο αρχικά, αλλά με το στάδιο του καθρέφτη μετατρέπεται σε ενοποιημένο σύνολο. Δεν νομίζω ότι αυτό περιέχει κάποια αντίφαση.
    2. Η φαντασιακή ταύτιση δεν χρειάζεται κάποιο o a priori για να συντελεστεί. Αν αποδεχθείς a priori τότε καταλήγεις στην ουσιοκρατία και το βιολογισμό. Δεν συμφωνώ με την αντίληψη του βρέφους ως αυτο- οργανωμένης οντότητας. Το βρέφος από την γέννησή του είναι υποκείμενο, υπόκειται στον καθορισμό του Άλλου. Οι ταυτίσεις του βρέφους συνιστούν την ταυτότητά του. Δεν μπορούν να συνδυαστούν στάδιο του καθρέφτη και αυτο- οργανωμένη οντότητα.
    3. Δεν υπάρχουν λογικοί κανόνες για την επικοινωνία μεταξύ των επιστημών. Δεν είμαι υποστηρικτής του Κουν αλλά αυτό υποστηρίζει πχ και ο Αλτουσέρ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή