Η φιλοσοφία του Αλαίν Μπαντιού (ΙΙΙ)

Η αλήθεια

Το μπαντιουικό υποκείμενο είναι αυτό που πράττει και αυτό που πράττει είναι η πράξη ως καταλύτης για την αλήθεια. Η αλήθεια είναι η κεντρική κατηγορία για κάθε πιθανή φιλοσοφία, όπου η αλήθεια είναι καθολική, απόλυτη, πέρα από κάθε γνώση, διαμεσολάβηση ή ερμηνεία. Είναι αιώνια πάνω από όλα. Κάθε αλήθεια είναι ενική και καθολική. Αυτό σημαίνει ότι για τον Μπαντιού η αλήθεια είναι εμμενής στην κατάσταση, είναι η αλήθεια μιας κατάστασης αλλά σε αντίθεση με τη γνώση (savoir) ή το νόημα (sens) μια διαδικασία αλήθειας είναι καθολική στο βαθμό που υποστηρίζεται από μια άμεση υποκειμενική αναγνώριση της ενικότητάς της.

Η αλήθεια  «υφαιρείται» από τα γνωστά. Οι αλήθειες μπορούν να είναι μόνο καινούργιες «απόλυτες αφετηρίες» , «ασύγκριτες ενικότητες της σκέψης». Μια αλήθεια μπορεί να είναι η ενική παραγωγή μιας πολλαπλότητας (ή ενός συνόλου). Το όλο θέμα είναι ότι αυτή η πολλαπλότητα θα υφαιρεθεί  ή θα είναι μη προσβάσιμη στην αυθεντία της γλώσσας (συνόλου). Θα είναι αδιόρατο. Ο Μπαντιού χρησιμοποιεί τον όρο sous- traction για να περιγράψει εκτός των άλλων, μια απελευθέρωση από την τάξη δηλαδή από τον τόπο που καθορίζεται από την άρχουσα τάξη, απελευθέρωση από τα παγκόσμια συμφέροντα και le service des biens, μια απελευθέρωση από την επικοινωνία, το εμπόριο και την ερμηνεία. «Υφαίρεση» σημαίνει συνολικά ότι η αλήθεια διαμεσολαβείται και αποκαλύπτεται μέσα από την απαλοιφή της μεσολάβησης. Σημαίνει ότι η ζώσα πραγματικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας είναι αυτό που παραμένει αφού ολόκληρη η τάξη του «πολιτισμικού» έχει «καθαιρεθεί» αλλά όχι εξαλειφτεί.  Όσο πιο ριζική η υφαίρεση τόσο περισσότερη αλήθεια φέρει το αποτέλεσμα.  Όπως ο Μπαντιού  το θέτει ως κάποτε ορθόδοξος μαοϊκός «μια επανάσταση αξίζει αναγνώρισης  για αυτό που κάνει να εξαφανιστεί». Σε πιο πρόσφατα γραπτά του ο Μπαντιού ξεχωρίζει τέσσερις μορφές υφαίρεσης : α)  το μη αποφασίσιμο (μη αποφάνσιμο) είναι μια υφαίρεση  από μια νόρμα β) το αδιόρατο είναι η υφαίρεση από ένα σημάδι  γ) το γενόσημο είναι μια υφαίρεση από το κατηγόρημα δ) «το ακατανόμαστο « είναι η ενικότητα που υφαιρείται από την ενικοποίηση την ίδια. Τα παραπάνω θα αναλυθούν στη συνέχεια.

Ότι η αλήθεια είναι μη αποφασίσιμη σημαίνει ότι είναι πέρα από τον υπολογισμό κέρδους ή οφέλους. Το μη αποφασίσιμο είναι χωρίς αξία και αυτό είναι αυτό που το κάνει πολύτιμο, παραβιάζοντας τους νόμους της κλασικής οικονομίας. Το ότι η αλήθεια είναι μη αποφασίσιμη σημαίνει- απέχοντας παρασάγγας από ένα είδος αναστολής της απόφασης- ότι η καθιέρωση ή η διακήρυξη της αλήθειας είναι ταυτόσιμη με την ίδια την αλήθεια που καθιερώνει ή διακηρύττει.  Η αλήθεια που αποφασίστηκε ως αληθινή , τίποτα περισσότερο. Η αλήθεια είναι αλήθεια πέρα από κάθε «αντικειμενικές» αξιολογήσεις, σχέσεις ή θεωρήσεις. Πάντα  η ύπαρξη ενός αναποφάνσιμου δεν αποφασίζεται παρά μόνο μέσω μιας αξιωματικής προϋπόθεσης. Ότι η αλήθεια δεν μπορεί να διακριθεί σημαίνει ότι δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ως αντικείμενο. Αν η αλήθεια δεν σχετίζεται με την κατηγορία του αντικειμένου, αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή είναι πάντα, ως αποτέλεσμα μιας άπειρης διαδικασίας, μια αδιόρατη πολλαπλότητα (ΜΡ 77). Η υπεράσπιση μιας έννοιας της αλήθειας ως αδιόρατης στοχεύει στο να αντιταχθεί σε αυτό που ο Μπαντιού ονομάζει κονστρουκτιβιστική έννοια της αλήθειας- πεποίθηση που είναι κοινή στον Λάιμπνιτς , τον Βίτγκενστάιν και σύγχρονους θιασώτες της «γλωσσικής στροφής» ότι «η σκέψη δεν μπορεί να σκεφτεί κάτι αδιόρατο  κάτι που δεν μπορεί να είναι  ούτε έννοια ούτε σκέψη από κάτι που είναι αδιόρατο στη γλώσσα». Ότι η γλώσσα είναι «γενόσημη» μας επιτρέπει να σκεφτούμε μια αλήθεια ταυτόχρονα ως το πολλαπλό αποτέλεσμα μιας ενικής διαδικασίας και ως τρύπας, υφαίρεσης στο πεδίο του ονομάσιμου (ΜΡ 87). Τέλος το ότι η ύστατη μορφή της αλήθειας είναι ακατανόμαστη εγγυάται ότι δεν θα επαναληφθούν τα «καταστροφικά» λάθη του Στάλιν ή της  Πολιτιστικής επανάστασης. Το κατάλληλο (από ένα κατάλληλο όνομα) πάντα παράγεται από το μοναδικό. Το ακατανόμαστο είναι το κατάλληλο του κατάλληλου.  Το ενικό δεν ανέχεται καν ένα κατάλληλο όνομα. Έτσι το ενικό μέσα στην ενικότητά του δεν έχει ένα κατάλληλο όνομα. Ο Μπαντιού δίνει ως παραδείγματα την σεξουαλική ευχαρίστηση, στο πεδίο της αγάπης, την κολεκτίβα στο πεδίο της πολιτικής, την αυτοαναφορική γλώσσα στο ποίημα και τη συνιστώσα στο πεδίο των μαθηματικών.  Η αλήθεια μιας κατάστασης δεν θα πρέπει να συγχέεται με την αντικειμενική ουσία της, δεν πρέπει ποτέ να γίνεται νόρμα.

Αυτά τα τέσσερα πεδία ή διαστάσεις αποτελούν για το Μπαντιού τους όρους της φιλοσοφίας ή γενόσημες διαδικασίες : η επιστήμη (πιο συγκεκριμένα το μαθήμιο), η τέχνη ( πιο συγκεκριμένα το ποίημα), η πολιτική (πιο συγκεκριμένα η χειραφέτηση) και η αγάπη (πιο συγκεκριμένα η διαδικασία που παράγει αλήθεια από την ασυμβατότητα των σεξουαλικών θέσεων).  Γιατί αυτές οι τέσσερις; Επειδή διακρίνει τις δυνατές περιπτώσεις του μπαντιουικού υποκειμένου. Η αγάπη αφορά τα άτομα. Η αγάπη αφορά μόνο τα άτομα που τη νιώθουν και μόνο για αυτά η αλήθεια που παράγεται από την αγάπη τους είναι ένα αδιόρατο τμήμα της ύπαρξής τους. Αντιθέτως η πολιτική αφορά τη συλλογική διάσταση, μια απολύτως γενόσημη ισότητα, μια ισότητα χωρίς εξαιρέσεις. Αυτό είναι το κριτήριο για κάθε «επαναστατική πολιτική» που καλεί το κενό (το προλεταριάτο ή το ισοδύναμό του) στην απουσία του Κράτους. Στις μικτές καταστάσεις- καταστάσεις που αφορούν άτομα αλλά έχουν συλλογική σημασία- η τέχνη και η επιστήμη πληρούν τις προϋποθέσεις ως γενόσημες στο βαθμό που έχουν ως αποτέλεσμα μια ανακάλυψη ή μια εφεύρεση πέρα από τη γνώση (savoir), πέρα από την απλή μετάδοση της γνώσης. Εν συντομία υπάρχει ένα ατομικό υποκείμενο στο βαθμό που υπάρχει αγάπη, ένα μικτό υποκείμενο στο βαθμό που υπάρχει τέχνη ή επιστήμη και ένα συλλογικό υποκείμενο στο βαθμό που υπάρχει μια χειραφετητική πολιτική (ΕΕ 430). Όσο για τους άλλους τομείς της ανθρώπινης εμπειρίας είναι καταδικασμένοι από το παγκόσμιο στάτους τους, από το κέρδος. Κάθε υποκείμενο είναι καλλιτεχνικό, επιστημονικό, πολιτικό, ή αγαπά αλλά εκτός αυτών των τάξεων υπάρχει μόνον ύπαρξη,ή ατομικότητα αλλά όχι υποκείμενο (ΜΡ 91). Πιο συγκεκριμένα δεν μπορεί να υπάρξει φιλοσοφία του εμπορίου (ΕΕ 376). Ο Μπαντιού αναφέρει και συνδέει τα εξής συμβάντα: στα μαθηματικά  την εξέλιξη της θεωρίας των συνόλων από τον Καντόρ μέχρι τον Κοέν, στην πολιτική την συνδυασμένη επίδραση της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα, τον Μάη του 1968 στη Γαλλία, την Ιρανική Επανάσταση και την Πολωνική αλληλεγγύη, στην ποίηση τα έργα των Ρεμπώ, Μαλλαρμέ και Τσελάν, στην αγάπη και την επιθυμία το έργο του Λακάν.